مدل سازی مطلوبیت زیستگاه و برآورد تراکم جمعیت گورخر ایرانی (equus hemionus onager) در منطقه حفاظت شده توران

تعیین زیستگاه مطلوب و برآورد جمعیت برای حفظ و مدیریت جمعیت ها، بویژه برای گونه های تهدید شده ضروری می باشد. در گذشته نه چندان دور گورخر ایرانی پراکندگی وسیعی در بسیاری از مناطق استپی، بیابانی و نیمه بیابانی ایران داشته است، اما در حال حاضر تنها دو جمعیت طبیعی ان باقی مانده است. گورخر ایرانی گونه اندمیک ایران است، این زیرگونه ا سوی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی بعنوان زیرگونه بطورجدی در معرض خطر انقراض طبقه بندی شده است عوامل اصلی کاهش جمعیت گورخر در سال های اخیر شامل شکار رقابت با دام های اهلی، مشکلات حفاظتی، خشکسالی و جدایی جغرافیایی و در نتیجه از دست رفتن تنوع ژنتیکی می باشد. در این مطالعه مطلوبیت زیستگاه گورخر ایرانی در منطقه حفاظت شده توران مورد ارزیابی قرار گرفت و تراکم جمعیت گور در این منطقه برآورد گردید. جهت تعیین زیستگاه مطلوب گورخر و طبقه بندی و ارزش گذاری آن، از روش تحلیل عاملی آشیان بوم شناختی استفاده شد. متغیرهای زیست محیطی مورد استفاده در این تحقیق شامل فراوانی منابع آب، فراوانی آبراهه ها، تیپ ژئومرفولوژی، تیپ زمین شناسی، تیپ پوشش گیاهی، میانگین حداقل دمای سالیانه، میانگین بارش سالیانه، شیب، جهت، مناطق دشتی، ارتفاع، فاصله از آغل، فاصله از جاده و فاصله از روستا بودند. به منظور تهیه لایه نقاط حضور گونه پس از مشخص کردن محدوده پراکنش گور در توران به ثبت نقاط حضور در این مناطق از مهر ماه 1388 تا اواخر تابستان 1389 اقدام شد. نتایج نشان داد که به ترتیب متغیرهای فراوانی منابع آب ، میانگین حداقل دما، ژئومرفولوژی، فاصله از آغل، و تیپ پوشش گیاهی مهمترین عوامل در انتخاب زیستگاه گورخر در منطقه توران می باشند.گورخر توران بیشتر مناطق نزدیک به آب، با تیپ های گیاهی شامل گونه های درمنه، قیچ و پرند را ترجیح می دهد. زیستگاه های مناسب برای گورخر در محدوده ی حداقل دمای بین 10 تا 12 درجه سانتیگراد و در مناطق نزدیک به تپه ها و تراس های فوقانی قرار دارد. گورخر در منطقه توران مناطق نزدیک به آغل را نسبت به کل منطقه ترجیح می دهد. میزان حاشیه گرایی و تخصص گرایی در این مطالعه به ترتیب 357/1 و 633/4 محاسبه شد که نشان دهنده آن است که گورخر توران گونه ای تخصص گراست و تمایل به زندگی در شرایط خاص را دارد. نقشه های مطلوبیت زیستگاه گورخر در منطقه توران با استفاده از سه الگوریتم میانگین هندسی فاصله، میانگین هارمونیک فاصله و میانگین حداقل فاصله با صحت قابل قبول بدست آمد، بطور میانگین 80/76 درصد منطقه در زیستگاه نامطلوب 61/16 درصد منطقه در زیستگاه با مطلوبیت متوسط و 59/6 درصد منطقه در زیستگاه مطلوب قرار گرفت. نتایج تحلیل ها انجام شده نشان داد که روش تحلیل عاملی آشیان بوم شناختی روش مناسبی برای مطالعه انتخاب زیستگاه گورخر در مقیاس کلان می باشد. به منظور برآورد جمعیت گور در مطلوب ترین زیستگاه گور که در مناطق مرکزی منطقه حفاظت شده توران شامل دشت حرب، پروبال، ماجراد، شاه زینب، دشت پریه، چاه معدن، کال مرا، سه غدیر و دوکالی قرار دارد و در مجموع 1489 کیلومتر مربع از منطقه را پوشش می دهد از روش نمونه گیری فاصله ای با استفاده از ترانسکت های خطی استفاده شد. برای اجرای این روش در منطقه ترانسکت هایی در طول جاده ها و رودخانه های منطقه مورد مطالعه در نظر گرفته شد و ترانسکت های در نظر گرفته شده با استفاده از اتومبیل و موتور سیکلت از مهرماه 1388 تا اواخر بهمن ماه 1388 پیمایش شدند. در طول مسیر ترانسکت ها نقاط حضور گونه ثبت شد و فاصله عمود گروه مشاهده شده تا خط ترانسکت اندازه گیری شد. نتایج بدست آمده از این مطالعه تراکم گور در بخش مرکزی منطقه حفاطت شده توران را معادل 9 گورخر در هر 100 کیلومتر مربع نشان داد، و میانگین اندازه گروه گورخر در توران معادل 2/6 را?س در هر گروه بدست آمد. با توجه به مشاهدات انجام شده و مقایسه آن با گذشته، روند نزولی جمعیت گورخر در طی سالیان اخیر در این منطقه مشهود است.